Je hoeft er het gemiddelde discussieforum op internet over radio maar op na te slaan om te zien dat de gemoederen soms hoog op kunnen lopen. Wat dat betreft is radio soms net voetbal: iedereen heeft er wel een mening over (inclusief zo’n vreselijke internet-columnist) en er komt flink wat emotie bij kijken. Vooral het begrip ‘formatradio’ en de daar bijbehorende formats zijn nogal eens onderwerp van discussie. Het is me ook al meer dan eens opgevallen dat deze discussie nogal polariserend werkt.
Aan de ene kant is er een groep die weinig tot niets moet hebben van formatradio en die zich vaak in de publieke of alternatieve hoek bevindt. Voor hen is formatradio een creativiteitsloze hangplek waar hersenloze DJ’s geregeerd worden door geestdodende formats. De andere groep bevindt zich vaak in de commerciële hoek en ziet publieke en/of alternatieve radio als amateuristische hobbyclubjes waar geen hond op zit te wachten. De gedraaide muziek is vaak de factor die flink wat emotie in het spel brengt en de discussie nogal eens vertroebeld.
Commerciële hitradiostations wordt vaak verweten steeds dezelfde brij van hits te brengen en bepaalde platen te draaien totdat ze je strot uitkomen. Vrijwel altijd gaat het hierbij om mensen die klagen over platen die ze zelf niet leuk vinden en die per saldo net zo vaak worden gedraaid als platen die ze wel kunnen waarderen. Het vaak draaien van populaire hits levert nu eenmaal luisteraars op en de eerste luisteraar die klaagt dat zijn of haar favoriete plaat te vaak wordt gedraaid moet ik nog tegenkomen. In mijn eigen radioprogramma’s heb ik welgeteld één klacht gehad van een luisteraar over “die zeikplaat van Mariah Carey” die overigens nog minder vaak werd gedraaid dan andere hits van dat moment.
De presentatiestijlen van de verschillende DJ’s zijn ook regelmatig onderwerp van discussie.
Zelf betrap ik de DJ’s die met name overdag te horen zijn op de commerciële stations zelden op een intelligente uitspraak. Je kunt je echter afvragen of deze ‘presentatierobots’ niet net zo erg zijn als DJ’s van publieke of specialistische stations die overloos gezwets verwarren met informatieve radio. Gek genoeg verwijten beide groepen elkaar dat ze alleen maar zichzelf zo graag willen horen op de radio en staan emoties ook hier een feitelijke discussie in de weg. Overigens blijkt uit onderzoek dat meestal de laatste groep voor luisteraars een irritatiefactor is en reden om een andere zender op te zoeken.
Formatradio is een begrip dat vanuit de VS naar Europa is gekomen en voornamelijk is gebaseerd op research. Zo heeft men b.v. ontdekt dat horizontale programmering en het vaak draaien van populaire hits luisteraars oplevert en dat herkenbaarheid, zeker voor een commercieel radiostation, van levensbelang is. Daarom hebben DJ’s bij een commercieel radiostation zelden of nooit vrije keuzes in de playlist van hun programma.
Nu maken niet alleen commerciële stations gebruik van formats maar ook publieke, al zij het meestal in mindere mate. Het schrikbeeld aldaar is het volledig doorgeschoten format-radiostation waar DJ’s met het IQ van de gemiddelde borrelnoot steeds dezelfde brij van hits aan elkaar praten met behulp van cue-cards. Een strak format wordt al gauw gezien als een louter op de commercie gericht instrument dat dodelijk is voor de creativiteit van de programmamakers. Een goed format is echter niet zomaar een verzameling ‘trucjes’ om zieltjes te winnen, maar vooral een instrument om een station goed luisterbaar te maken. Hoewel veel factoren bijdragen aan succes, is het geen toeval dat het best beluisterde radiostation van Nederland iedere gedraaide plaat van tevoren heeft getest.
Het valt me helaas op dat vooral veel specialistische radiostations, uitzonderingen daar gelaten, nogal eens denken dat een strak format niet nodig is en dat de luisteraars toch wel luisteren voor de muziek. Naar mijn idee is het (tijdelijke) monopolie op het draaien van bepaalde muziek geen garantie voor succes, zeker niet als er concurrenten komen die dat nog veel beter kunnen. Godzijdank hebben we specialistische radiostations in Nederland, maar velen leunen nog teveel op zo’n monopolie en komen daardoor jammer genoeg vaak niet verder dan een soort hobby-radio. Ik moet eerlijk bekennen dat ik veel commerciële hitradiostations veel beter luisterbaar vind dan stations die de muziek draaien die ik echt leuk vind.
Een goed format is het geraamte van een radiostation en echt creatieve radiomakers begrijpen dat. Het is niet alleen goed voor de luistercijfers, maar maakt ook dat een station goed klinkt en een professionele uitstraling heeft. Natuurlijk zal de gemiddelde luisteraar niet meteen woedend de radio uitzetten als een DJ zich niet aan het format houdt, maar de negatieve invloed hiervan op het station is vaak veel groter dan men zich realiseert.
Een slecht radiostation zal niet bij toverslag goed worden omdat men toevallig het format goed op orde heeft, maar toch doen alle radiostations er goed aan om formats feitelijk en niet emotioneel te beoordelen. Een goed en strak format hoeft inhoudelijk goede radio zeker niet uit te sluiten, maar kan dit juist goed aanvullen. Op die manier kan ieder radiostation een goed format ten voordele gebruiken. En daar zijn die dingen tenslotte voor.
