Search
Close this search box.

Nozema – 2002

Nozema – 2002

Nozema 2002

Nozema is bijna niet te missen. Het hoogste visitekaartje van dit bedrijf staat namelijk bijna letterlijk in de achtertuin: de Gerbrandytoren. Met een hoogte van 100 meter voor het betonnen gedeelte, plus bijna 275 meter van de stalen antennemast, steekt de toren ruim boven het landschap uit.

Ook het pand van Nozema zelf, gelegen aan een bochtenrijke weg, mag er wezen. Het pand valt direct op door de wat vreemd ogende architectuur. Maar ja, vroeger waren die AM zenders echt groot, en het pand was vroeger de behuizing voor de AM zenders van Hilversum 1 en 2. Daar was een compleet pand voor nodig.

Tegenwoordig is het pand zelf uitgebreid met nieuwbouw voor de kantoren, maar het originele pand, wat overigens een monument is, is nog volop in gebruik. Hier bevinden zich onder andere de kantine, het omroepzender beheercentrum en de AM zender van Radio 10 FM. Een kijkje in de keuken van Nozema.

Geschiedenis: Historisch gebouw Nozema

Nozema 2002

Het is een goed onderhouden gebouw. De medewerkers van Nozema waarderen de schoonheid van het pand dan ook zichtbaar.

Eenmaal aangekomen worden we welkom geheten door Rob Roskam, die vrijwel direct van wal steekt over het pand en de geschiedenis ervan.

Even later komt Henk Zwijnenburg, account manager, er ook bij. Beide heren vertellen honderduit over Nozema, etherzenders, Zero Base en de geschiedenis.

Wat doet Nozema

Nozema 2002

De meeste mensen kennen Nozema hooguit van de TV en radiozenders. Het bedrijf doet echter veel meer.

Frequentieplanning, het delven van nieuwe frequenties, het testen van nieuwe technieken (DAB, DVB-T, (N)SFN), het uitzenden van datasignalen, bijna niets is het bedrijf te gek. En klanten zijn bijna heilig voor het bedrijf.

Stroomverbruik van de zender op AM 675. Hiergaan heel wat kwh-tjes doorheen. Door dit enorme stroomverbruik komt er een enorme hitte vrij, die door een koelruimte heengaat wordt afgevoerd.

Single Frequency Network

Nozema 2002

Testen Single Frequency Network (SFN) door vraag Classic FM

‘Zwijnenburg verduidelijkt de gedrevenheid van Nozema aan de hand van een anekdote’.

Enkele jaren geleden zond Classic FM uit via de 101,2 MHz in Diemen. Echter, deze zender had wat dekkingsproblemen in Den Haag, waar dus net de golfbaan van de toenmalige eigenaar van Classic was. Die was uiteraard niet blij met het dekkingsgat: “Het was natuurlijk leuk als ‘ie tegen zijn golfpartners kon vertellen dat hij ook een zender in Nederland had.

Maar ja, als hij dat wilde laten horen, dan was het vooral ruis”. Net op dat moment was men in Engeland bezig om een nieuwe techniek te testen, zij hadden in London het zelfde probleem. Hierbij werden frequenties op een kortere afstand van elkaar ingepland in het frequentieraster, om meer ruimte te krijgen. Niemand geloofde in de haalbaarheid van deze techniek (SFN), maar Zwijnenburg dus wel.

“Dus hebben we op vrijdagmiddag maar een zender in de kofferbak gezet en zijn we naar Den Haag gereden. Daar zijn we vervolgens de toren in gegaan, hebben een antenne gepakt die niet meer in gebruik was, en vervolgens het signaal van de 101.2 via de 101.5 opnieuw in de ether gezet. En jahoor, het werkte”. Zie daar het ontstaan van de (Near) Single Frequency netwerken in Nederland.

Later heeft Nozema overigens nog een keer een truc uitgehaald, maar dan met Sky Radio. Deze zender was, toen ze net de 100,4 vanuit Irnsum kregen, nogal slecht te ontvangen in Groningen. Nozema heeft de zender vervolgens verplaatst naar Smilde, en het vermogen verdubbeld.

Hiermee was Groningen bedekt, maar ontstond er wellicht nog wel een probleem: er zaten nu twee hoogvermogen zenders (100 kW elk) vlak naast elkaar in de FM-band. Ook dit bleek te werken. Nozema was hiermee overigens de eerste die een soortgelijke oplossing testte.

Aangezien alles dubbel is uitgevoerd om storingen zo kort mogelijk te laten zijn is er zelfs gedacht aan een dubbele soundprocessing. Skyradio heeft dus twee maal een Omnia staan voor haar geluid. Wegens gebrek aan ruimte in het rek dus maar bovenop de kast.

Klant is Koning

Nozema 2002

Zwijnenburg vertelt verder: “Wij willen onze klanten, van lokale omroep die een zender van een paar Watt nodig heeft tot een station dat enkele Kw’s nodig heeft, altijd een onafhankelijk advies kunnen geven. Wij zijn dus geen officiele dealer van een zenderbouwer, want dan zouden we vastzitten aan een bepaalde afname.

Dan moet je plotseling honderd zenders per jaar van een bepaald merk verkopen, en als je dat niet doet, begint de fabrikant te zeuren. Dat wil je natuurlijk niet. Je wilt alle merken kunnen leveren als de klant dit wenst. Daarnaast moet het goed spul zijn, van een hoogwaardige kwaliteit, en moet de fabrikant keiharde service levels kunnen garanderen. Je kunt het niet maken om een zender lange tijd niet in de lucht te hebben omdat er geen onderdelen voor zijn. Die moeten natuurlijk ook betaalbaar zijn.

Het is voorgekomen dat onderdelen voor een bepaald merk zender duurder waren dan de zender zelf, omdat er een aantal fabrikanten mee gestopt waren. Daar letten we dus allemaal scherp op”.

Klant is Koning Iemand nog een gebakken eitje?

Het is moeilijk te zien, maar je moet dus eigenlijk de bovenste schaal lezen. Daar staat bijna 60kW uitgangs vermogen van AM 675 (Radio 10 FM), Het betreft hier twee zenders die in totaal 120 kW uitzenden.

Alle zenders continue gecontroleerd

Nozema 2002

Het zal overigens niet snel gebeuren dat een radio of TV-station niet meer via de ether te ontvangen is in een bepaalde regio. Nozema heeft voor bijna alles een backup staan. Alle zenders worden 24 uur per dag, 7 dagen per week in de gaten gehouden via een Omroepzender Beheer Centrum (OBC).

Hier kunnen technici niet alleen alle TV-zenders visueel controleren op een rij TV-schermen, maar ook via computers exact de status van zenders bekijken. Via een groot panel valt in een oogopslag te zien welke zenders probleemloos functioneren en welke niet. Geen problemen resulteert in een groen lampje; indien er iets met een zender mis is (maar hij nog wel gewoon door draait), gaat er een rood lampje bij branden.

Rood is foute boel, dan is een zender uitgevallen. Dat is nog niet zo’n probleem, omdat er dan een backup zender is die wordt ingeschakeld en de taken van de hoofdzender overneemt. Luisteraars merken daar niets van; een TV-kijker ziet hooguit een korte schakelflits op het scherm.

Maar wat als de programma-aanvoer nu wegvalt? Roskam: “Ook daar is aan gedacht. Ten eerste worden alle signalen vanuit de toren in Hilversum via straalverbindingen doorgezonden naar de zendmasten. Er is een noordelijk rondje, dat gaat onder andere via Wieringermeer en Smilde, en de zuidelijke route gaat via bijvoorbeeld Roermond.

Trouwens, de signalen worden twee richtingen op gestuurd via de straalverbindingen. Dus als er ergens een zender uitvalt en de cirkel onderbroken wordt, is dat geen probleem; dan kunnen we altijd nog andersom”. Mocht dat niet werken dan zijn er altijd nog backup Digistream lijnen. “Zenders kunnen automatisch overschakelen van straalverbinding naar Digistream. Daar merken luisteraars niets van”.

Op de foto hieronder legt Rob Roskam uit wat er allemaal gebeurt in de controlekamer.

Door de enorme hoogte van de Lopik mast kan men van elke zender in Nederland het signaal ontvangen zodat er visuele controle mogelijk is van de televisie zenders.

Middengolfzenders Radio 10

Nozema 2002

Op de foto hierboven legt Henk Zwijnenburg uit wat er allemaal in de kelder van de Nozema gebeurt.

Beneden in de kelder heeft Nozema de AM zender van Radio 10 staan. En dat is geen kleintje. Twee seperate zenders, die ieder 60kW opleveren, worden samengevoegd tot een 120kW signaal. Dit gaat door vuistdikke coax kabels naar de zendermast. Die coax kabels, die overigens flink warm worden, gaan via buizen (onder stikstofdruk) onder de grond door. De stikstofdruk is om te controleren of er niet ergens problemen zijn met de kabel, wat uiteraard signaalverlies oplevert.

De AM zendmasten staan letterlijk in de achtertuin van Nozema. Ze zijn ruim 160 meter hoog, en de buurt is er niet altijd blij mee. Het kan namelijk storing opleveren op telefoon of fax apparatuur.

Zwijnenburg: “Apparatuur die aan de CE normen voldoet, moet de veldsterkte die de mast produceert makkelijk kunnen hebben. Dat mag dus geen problemen opleveren. Mensen die toch storing ondervinden kunnen terecht bij een klachten bureau. De klachten zijn dan vaak eenvoudig door ontstoring te verhelpen.

Gerbrandytoren is onneembare vesting

Nozema 2002

De Gerbrandytoren staat op een terrein van KPN. Het betonnen gedeelte is dan ook eigendom van KPN. Vroeger werden hier regelmatig rondleidingen gegeven, maar gezien de gevoeligheid van de KPN apparatuur in de toren mag dat nu niet meer.

Roskam: “Om de toren in te mogen moet je een speciale cursus hebben gevolgd, en speciale kleding aanhebben. Dit om te voorkomen dat je statisch geladen bent. KPN wil dan ook eigenlijk niet dat er nog mensen in de Gerbrandytoren komen. Wij mogen ook maar enkele verdiepingen op, namelijk de verdiepingen waar onze apparatuur staat. Maar ja, als onze klanten hun zender wel eens willen zien, nemen we ze natuurlijk wel mee”.

Bij binnenkomst wordt er direct op een bord geschreven hoeveel mensen van Nozema er in de toren zitten. “Als er wat gebeurt, moeten hulpverleners natuurlijk wel weten met hoeveel mensen wij hier zijn”. Roskam laat meteen even zien dat iedereen die bepaalde verdiepingen op wil, zichzelf moet testen op statische elektriciteit.

Via een apparaat kan gekeken worden of de beschermende kleding wel goed zit. Wij hoeven dit gelukkig niet te doen; de apparatuur van Nozema kan wel wat hebben.

Letterlijk naast de toren in IJsselstein ligt de woonwijk Zenderpark. Deze wijk ligt dus altijd onder vuur van al het zender geweld. Links in het weiland, niet zichtbaar, staat de zender van AM 675, de foto is genomen van middenop de mast. Radio 10 zou dus best eens op een slecht afgeschermde wasdroger gehoord kunnen worden.

Niet zomaar naar boven

Nozema 2002

De lift naar boven werkt alleen als er een pasje is gebruikt. Anders doet hij het niet. Dit heeft te maken met de beveiliging in de toren. Er kan dus niemand zonder toestemming via de lift naar boven.

Via de trap kan wel, maar wie de deur naar het trappenhuis openzet, wordt gelijk geconfronteerd met een alarm. Erg ver zul je dus niet komen.

Niet zomaar naar boven

TV zenders van Nederland 2 en 3

Nozema 2002

Op de 16e etage staan de TV-zender van Nederland 3. De zender verstookt 80kW, en geeft vervolgens een signaal af van 40kW. De rest verdwijnt als warmte de ruimte in. Daarom zijn de zenders ook stoomgekoeld.

Het water wordt bij de zender dusdanig warm dat het stoom wordt, waarna het in een ruimte vlak boven de zender kan afkoelen tot gewoon water. De koeling is hoognodig. Naast de zender staat er nog een reservezender.

Zwijnenburg: “Om de zender te starten moet er een hele procedure doorlopen worden, die in totaal tien minuten duurt. Daarom hebben we de reservezender alvast gedeeltelijk opgestart, zodat die bij problemen zo snel mogelijk ingezet kan worden. Als de zender nu uitvalt, heeft de kijker eerst geen beeld, maar dat komt binnen enkele minuten langzaam weer terug”.

Alhoewel de zender zelf ‘slechts’ 40kW produceert, is het totale uitgestraalde vermogen ongeveer 1 megawatt. Dit komt door de winst die in de antenne zelf wordt behaald. Dit, in combinatie met de hoogte van de antenne (de TV antennes hangen helemaal bovenin de mast), levert een enorm bereik op.

Broederlijk op een rij de zenders van de publieken en commercieelen. De uitgang van alle zenders tesamen wordt gemengt in een filter om bijprodukten uit te filteren en daarna gaat het signaal de gezamelijke antenne op. Dit filteren van al deze fm signalen, elk 10kW, gebeurd dus op het echte uitgangssignaal. De filters zijn dus erg dik uitgevoerd.

Zenders en dikke coax

Nozema 2002

Achter de zenders zelf blijkt pas hoe enorm ze zijn. Ook hier is, net zoals bij de AM zenders, en bij de FM zenders, een apparaat dat de signalen uit meerdere gedeelten van de zender combineert tot 1 signaal.

Mocht dit overigens niet werken, kan het ook overgeslagen worden, zodat alsnog de helft van het vermogen richting antennes kan. Ook hier gaat het signaal via Coax kabels naar de antennes toe.

FM zenders Commerciële radio

Nozema 2002

Twee etages lager staan de FM-zenders van Radio 1,2,3,4, Sky Radio en Classic FM. Het rechtse blok zenders is voor Sky en Classic, met een reservezender.

De zenders zijn ieder goed voor 10kW (Radio 1 iets minder), en zijn van Rohde & Schwarz.

Het signaal van de studio’s gaat eerst nog door een stukje processing heen voordat het de zender opgaat.

Zwijnenburg: “Aan de klank van het geluid veranderen we niets; dat doet de klant. Die moet uiteindelijk bepalen hoe de zender klinkt.

De zenders van Radio 1,2,3 en 4 staan daarnaast, ook met een reservezender. Uiteindelijk worden ook hier de signalen via Coax kabels naar de antenne gestuurd. Classic FM en Radio 1 hebben daarbij hun eigen kabel, omdat die op andere antenne’s worden uitgezonden dan Radio 2,3,4 en Sky. Voordat de signalen de kabels ingaan, worden ze eerst nog gesplitst, in twee signalen van 5kW.

Dit omdat de antennes uit twee gedeelten bestaan: een bovengedeelte (5 lagen) en een ondergedeelte (5 lagen). Door de signalen te splitsen kan er voor worden gezorgd dat 1 gedeelte van de signalen ver komt, en de ander iets meer downtilt krijgt (het signaal wordt iets naar beneden uitgezonden, zodat het ontvangst gebied wordt gemaximaliseerd).

Op het moment dat 1 van beide gedeelten problemen oplevert, is dat nog geen probleem. In dat geval wordt het volledige signaal gewoon op 1 gedeelte, op vijf lagen dus, gezet. Met antennewinst komt iedere zender op twee maal 50kW uit, 100kW dus in totaal.

 

De mast het stalen gevaarte

Nozema 2002

Bovenop de betonnen toren begint de stalen mast. Die is eigendom van Nozema zelf. De mast is fors, niet alleen qua hoogte (275 meter), maar ook qua dikte (enkele meters in diameter).

Een paar trappen verder sta je echt bovenop de betonnen toren, waar je kunt genieten van het fantastiche uitzicht. De zendmast van bijvoorbeeld Hilversum is moeiteloos te zien.

Wie de moeite neemt iets dichter het raam te gaan staan, ziet ook direct onder zich de enorme schotels van de straalverbindingen. Doe dit alleen als je geen hoogtevrees hebt; 100 meter is best hoog.

Het liftje
Via een tweepersoonslift kun je verder omhoog, de stalen mast in. De lift doet daar ongeveer een kwartier over, als je geluk hebt. “Soms schiet de lift vast”, zo vertelt Roskam, “en dan moet je wachten tot hij weer losschiet”.

Er kunnen overigens niet meer dan hooguit twee man via de lift omhoog. Wij mogen niet verder; de TV zenders staan aan. En dan wordt de veldsterkte bovenin de mast zo hoog, dat het niet verantwoord is dat er iemand omhoog gaat.

Op de bovenste foto is de voet van de mast te zien die boven op de betonnen mast staat die al 100 meter hoog is

Op de foto is hieronder is de kabelschacht tezien die nog 275 meter naar boven gaat, waarop u de kabels ziet van televisie.

Bereik zender(s) geen gatenkaas.

Nozema 2002

Zwijnenburg vertelt ondertussen rustig verder: “Wij proberen altijd om het bereik van onze zenders zo homogeen mogelijk te laten lopen”. Het is dus niet de bedoeling dat er allerlei vreemde hoeken in komen.

“Uit onderzoek blijkt dat een luisteraar, zodra hij een zender kwijt is, een andere zender zoekt. En dan ben je als radiostation een luisteraar gemiddeld twee weken kwijt. Dat wil je natuurlijk niet, want dat kost luisteraars”.

Slot: Een dikke deur…

Nozema 2002

Eenmaal beneden aangekomen valt de grote zware deur weer dicht. Het is opvallend dat deze vrij dik is.

De toren is al met al dus goed beveiligd tegen ongewenste gasten: je komt er niet zomaar in. En gezien de apparatuur die er instaat, is dat maar goed ook.

Je moet er natuurlijk niet aan denken wat er zou kunnen gebeuren als iemand er in slaagt de toren binnen te komen. En sommige mensen is het niet eens om de apparatuur te doen.

Een paar maanden geleden was de mast van Nozema in Jirnsum nog het decor voor een parachutesprong. Een ‘X-Treme Sky Diver’ was over het hek van het Zendmastterein gesprongen en vervolgens in de mast geklommen. Toen hij de top van de mast had bereikt sprong hij naar beneden en ontvouwde na enkele seconden zijn parachute. Korte tijd later landde de man in een nabijgelegen weiland. Ondanks dat er enkele ooggetuigen waren van de sprong, kon de identiteit van de man niet worden achterhaald.

Dergelijke acties zijn niet alleen illegaal omdat men zich op verboden terrein begeeft, deze vorm van ‘sky diving’ is levensgevaarlijk en Nozema geeft dan ook nooit toestemming voor dergelijke acties. De veldsterkte bovenin de zendmasten is dermate hoog dat mensen die daarmee in contact komen hun eigen gezondheid op het spel zetten. Medewerkers van Nozema klimmen dan ook alleen in de masten wanneer de antennes uit staan. Bovendien zijn de antennes kwetsbaar en kunnen ze beschadigd raken als er onzorgvuldig mee wordt omgegaan. Hierdoor kunnen de uitzendingen verstoord worden. Daarnaast is het beklimmen van de mast en er vervolgens vanaf springen zonder goede beveiliging op zich natuurlijk ook al levensgevaarlijk.

Colofon:
Tekst: Eric van Amerongen, Michiel van Diesen, Vincent de Lijser,Valentijn Siebrands.
Fotografie en fotobewerking: Valentijn Siebrands en Martin Slijper.
Copyright Radio.NL, 2002. Alle rechten voorbehouden.

Met dank aan Rob Roskam en Henk Zwijnenburg van Nozema.

En weer naar huis

Nozema 2002

Onderweg naar Nozema hadden de medewerkers van Radio.NL een voorstelling hoe het bedrijf Nozema zou zijn.

Door de vele verhalen en indrukken die op ons afkwamen hebben we nu een completer beeld van wat Nozema precies is en wat Nozema allemaal doet. En dat is dus veel meer dan de meeste mensen denken.

Nozema is een bedrijf dat constant bezig is met het ontwikkelen van nieuwe technieken en het verbeteren van de bestaande technieken. Ook wordt er voortdurende gezocht naar nieuwe frequenties. De klanten van het bedrijf komen daarbij op de eerste plaats.

Kort gezegd is Nozema te omschrijven als groot, solide, zeer service- en klantgericht én met een absoluut oog voor kwaliteit! ‘Geen smoesjes maar helderheid’ staat dan ook hoog in het vaandel bij het bedrijf.

Eenmaal weer in de auto één van de Nozema zenders aangezet.

Met de ontvangst zit het wel goed.

Bekijk hier de overige reportages van: ‘Op bezoek bij:

  • – Nozema
  • – Nozema webcam