In 1987 haalde tv-presentator Rudi Carrell zich de woede van menig Moslim op de hals, toen hij een filmpje liet uitzenden waarin een groep dames slipjes gooide naar de Iraanse Ayatollah Khomeini. Een montage uiteraard, bedoeld als komische satire. Een onschuldige vorm van vermaak. Even glimlachen en op naar de volgende grap. Zo was althans de opzet. En zo werd het ook opgevat door de meeste kijkers.
Niet in Teheran, waar de moslims onmiddellijk de straat op gingen en bedreigingen uitten aan het westen in het algemeen en presentator Carrell in het bijzonder. Hij moest publiekelijk excuses maken aan het Iraanse volk wegens belediging van de wereld-islam. Zo niet, dan zouden de gevolgen groot zijn.
Niet lang daarna werd in het destijds zeer populaire tv-programma “Jongbloed & Joosten” een parodie gemaakt op de campagne van de Nederlandse marine. De slogan “Stap in de wereld die marine heet” werd door de makers van het programma omgedoopt tot “Stap in de wereld die kerk van Rome heet”. De programmamakers reageerden hiermee op hun eigen, satirische wijze op het nieuws dat steeds minder mannen kiezen voor het priesterambt. De katholieke kerk was ‘not amused’ over het filmpje, maar daar bleef het verder bij. Geen massale betogingen van de katholieken op het binnenhof en geen doodsbedreigingen aan het adres van de creatievelingen die het filmpje hadden gemaakt. Niets van dat al, gewoon even glimlachen en op naar de volgende grap.
Twee voorbeelden van uitlatingen in de media waarbij de spot wordt gedreven met een bepaald geloof of een bepaalde cultuur. De rellen die deze week uitbraken rond de publicatie van spotprenten over de islam in een Deense krant deden me sterk denken aan deze twee incidenten. Hoe ver mag je gaan om iets of iemand belachelijk te maken? Waar liggen de grenzen van het aanvaardbare? In alle drie gevallen zie ik persoonlijk geen zware beledigingen. Het zijn gewoon gedachten van een kritisch wereldburger, verwoord in beeld of geluid. Het is de visualisatie van een bepaalde opvatting of gedachte, zonder dat iemand persoonlijk wordt aangevallen. Maar zelfs al was dat laatste het geval, dan nog is dit van een dermate onschuldig niveau dat je er nauwelijks aandacht aan zou moeten besteden.
Maar nee, wat gebeurt er? Ambassades worden in brand gestoken. Doodsbedreigingen worden geuit aan alles wat westers is. Want natuurlijk is een Deense tekening de schuld van Amerika, de schuld van het foute westerse gedachtengoed en natuurlijk moeten de verantwoordelijken hiervoor boeten. Dat is logisch toch? Kom op jongens… Voor zo’n stom spotprentje in een krant? Ligt het aan mij of zijn de moslims misschien gewoon nogal heetgebakerd? Dat kan natuurlijk. Dat zal de aard van het beestje zijn. En eerlijk gezegd kan ik het me wel voorstellen. Als je jaren achtereen in de problemen verkeert, door een ruzietje hier en een conflictje daar, dan wordt je humeur er niet beter op. En hoe slechter je humeur, hoe eerder je geneigd bent uit te vallen als er een keer iets niet naar je zin is.
Maar dan is het ook goed om je te realiseren dat de andere partij doorgaans niets kwaads in de zin heeft en gehandeld heeft in alle onschuld. Een simpel briefje aan de uitgever van de krant, waarin je verzoekt om schriftelijke excuses, zou in dit geval voldoende zijn geweest. En de toch al zoveel geplaagde Geert Wilders, die de spotprenten uit steunbetuiging op zijn website plaatste, heeft opnieuw tientallen doodsbedreigingen ontvangen. Hallo? Waarom dan? Wilders betuigt geen directe steun aan de makers van de prenten, maar aan de vrijheid van meningsuiting en publicatie. Het is geen aanval op de islam, het is een verdediging van de persvrijheid in het algemeen. Bovendien, recent vernam ik nog van islamitische zijde dat moord en geweld niet door de islam worden gepropageerd. Hoezo dan, doodsbedreiging?
Astrid Joosten, ja, diezelfde van dat tv-programma destijds, klinkt tegenwoordig bijna dagelijks uit mijn speakers in een radiocampagne voor Sire. Daarin wordt ons nog eens op niet mis te verstane toon voorgehouden dat we soms een iets te kort lontje hebben in dit landje. Nou, als ik de situatie zo eens overzie, is Nederland in dat opzicht nog bijzonder rustig. En dat is dan wellicht weer te verklaren door het feit dat de moslimgemeenschap in ons land nog relatief beperkt is. Want zolang er dergelijke betogingen plaatsvinden om zo’n onbenulligheid, kan ik nauwelijks waardering opbrengen voor de mens achter het geloof. Want daar gaat het uiteindelijk om. De mens is nog altijd verantwoordelijk voor zichzelf. Maar waarschijnlijk heeft de massahysterie hier weer eens een keer teveel toegeslagen. Met alle trieste gevolgen van dien…
