Van der Laan wil Nederland 1, 2 en 3 sterk profileren. Hoe dit precies moet gebeuren wil ze nog niet zeggen. Het bestaansrecht van omroepen staat onder druk. Waar staan omroepen tegenwoordig nog voor? En hoe belangrijk zijn de leden? De omroep met de meeste leden, de Tros, ziet bij een sterke profilering alleen nadelen en ziet een commercieel avontuur opnieuw als serieuze optie als Van der Laan haar plannen doorzet.
De publieke omroep is in beweging. Het conglomeraat dat wordt gezien als log, duur en inefficiënt staat onder grote druk. Zo lopen de kijkcijfers flink terug, vaak ten voordele van de commerciële omroepen. De publieke omroep wordt door velen gezien als een gesubsidieerde omroep waar veel belastinggeld wordt verkwist.
Brede steun uit de politiek is niet meer vanzelfsprekend door maatschappelijke veranderingen. Er moet dus bezuinigd en efficiënter gewerkt worden.
Wat is netprofilering?
De omroepprofilering zoals we die kenden uit de jaren ’60 en ’70 is inmiddels vrijwel geheel verdwenen. Het profiel van de meeste omroepen is zwakker en minder zichtbaar. Echter, deze omroepen vormen samen geen duidelijk geheel en bieden de kijker te weinig herkenningspunten. Om hier iets aan te veranderen is op gezag van de toenmalige staatssecretaris Rick van der Ploeg de netprofilering ingevoerd.
De omroepen hebben nu een ‘thuisnet’, dat wil zeggen een vast net waarop het merendeel van de programma’s wordt uitgezonden. Hierop zijn echter uitzonderingen mogelijk, zoals de kunstprogramma’s van de AVRO op Nederland 1, terwijl de AVRO ook het spelletje ‘Hartslag’ op Nederland 2 uitzendt. Deze uitzonderingen ‘mogen’, omdat de kunstprogramma’s prima binnen het karakter van Nederland 1 passen en Hartslag een amusementsprogramma is, dat goed aansluit bij de aard van Nederland 2.
Met de netprofilering moet de kijker een nog duidelijker verschil kunnen gaan zien met de commerciële omroepen. Uit recent onderzoek blijkt dat dit inderdaad het geval is, maar ook blijkt dat de kijker zeer slecht onderscheid kan maken tussen de drie publieke netten onderling(1).
In opdracht van de Raad van Bestuur van de Publieke Omroep heeft Alexander Rinooy Kan onderzocht in hoeverre de verschillende omroepen aan hun opdracht voldoen en in hoeverre de publieke omroep in zijn algemeenheid functioneert zoals die momenteel is ingericht. Daarnaast heeft Rinooy Kan een eigen toekomstmodel beschreven. In zijn ogen is dat de ideale publieke omroep. Staatssecretaris Van der Laan is het hier in grote lijnen mee eens.
Rinooy Kan ziet de “wortels in de Nederlandse sociaal-culturele en politieke geschiedenis en hun voeling met gedeelten van de samenleving” (2) als de basis van de publieke omroep. Dit wil zeggen dat Rinooy Kan uitgaat van een publieke omroep waarin verschillende stromingen samenkomen. Zo kan een gevarieerd aanbod van programma’s geboden worden.
Bij een duidelijke netprofilering zoals de commissie Rinooy Kan voorstaat, wordt van een omroep verwacht dat deze een kwart tot de helft van het programmabudget gebruikt voor identiteitsprogramma’s. Het overige gedeelte van het budget kan besteed worden aan meer algemene programma’s: die dus door alle omroepen gemaakt zouden kunnen worden. De identiteit van de zender of het net moet dus uitgaan boven de omroepen. De netten worden geleid door onafhankelijke zendermanagers. Deze verschuiving van de macht maakt ook de positie van omroepleden minder sterk. Onafhankelijk van de vraag of mensen tegenwoordig lid zijn van een omroep vanwege de grondslagen, of juist vanwege het programmablad, worden de leden straks wellicht weer lid van een net of zender dan van de omroep…….. Voorlopig zal traditie nog wel even aanhouden.
Voor 1 euro lid van de volksomroep?
Niet alle omroepen denken zo over de invulling van de netprofilering. Bijvoorbeeld de TROS stribbelt tegen en dreigt zelfs uit het bestel te stappen als Medy van der Laan haar plannen doorzet. Karel van Doodewaerd: “De Tros streeft geen fusie na. De Tros is “lean”, “mean” en effectief met verreweg het hoogste marktaandeel en de hoogste waardering. Fusie levert geen voordeel op in geld, imago of positionering”. (3) De TROS denkt dus vooral in te moeten leveren bij een sterk doorgevoerde netprofilering. Wat er ingeleverd moet worden is zeer betrekkelijk. Want: de TROS ziet zichzelf als een “fundament voor gewone mensen. Een echte volksomroep. Als Nederland in hokjes is verdeeld dan zijn wij het marktplein waar iedereen op samenkomt.”(4) Met andere woorden: het bijzondere van de TROS is dat er niets bijzonders is en dat zij er zijn voor de massa.
Omroepverenigingen die niets meer hebben te bieden dan programma’s voor ‘het volk’ passen slecht in een pluriforme publieke omroep. Het zou dan ook logisch zijn als de TROS commercieel verder zou gaan. Maar die beslissing wordt voorlopig nog niet genomen. Met 500.000 leden steunt deze omroep in eerste instantie de voorstellen van het CDA. Deze partij wil het mogelijk maken om lid te worden van een omroepvereniging voor één euro. Zo bepaalt in theorie de mate van populariteit het uiteindelijke aanbod. De zendtijd zou vervolgens op basis van ledenaantallen verdeeld worden. [Matthijs Holtrop/Radio.NL]
1. Bron: Omzien naar de Omroep, Rinooy Kan pagina ….
2. Bron: perspresentatie Omzien naar de Omroep op 9 april jongstleden op Mediapark, Hilversum
3. Bron: Briefwisseling met Karel van Doodewaerd.
4. Uit: Jaarverslag TROS 2002
