Op papier is de indeling even duidelijk als logisch; beschikbare etherfrequenties zijn verdeeld in landelijke en niet-landelijke kavels. Bij exploitatie van een niet-landelijk kavel worden eisen gesteld aan regiogerichtheid en de betrokken radiozender mag slechts een beperkte dekking in Nederland hebben.
100 niet-landelijke frequenties
Er zijn 38 niet-landelijke FM kavels met in totaal ruwweg 100 regionale frequenties. De dagelijkse realiteit is echter minder duidelijk en vooral minder logisch; voor zover ik na heb kunnen gaan zijn er op dit moment op bijna de helft van de beschikbare regionale frequenties (42 stuks) stations te horen van 1 bedrijf; BRR (Beheer Regionale Radio). BRR produceert de zenders RADIONL, Waterstad FM en Freez Pop & Rock.
Al is dit niet de enige kunstmatige constructie in de regionale radiowereld van Nederland, het is wel met kop & schouders de meest in het oog springende en mijns inziens meest scheef gegroeide. Ik zal daarom RADIONL aanhouden als voorbeeld. Begrijp me echter niet verkeerd, ik neem RADIONL hierin weinig kwalijk; het is bedrijfseigen om te willen groeien en om de mogelijkheden hierin ten volste te gebruiken.
Maar als we in ogenschouw nemen dat het beleid van de overheid ten aanzien van niet-landelijke commerciële radio gericht is op regiogerichtheid betekent deze scheefgroei volgens mij 1 van 2 dingen; of de regels voldoen niet, of de regels worden niet toegepast.
Regiogerichtheid
In de documentatie op de website van Agentschap Telecom zijn ze stuk voor stuk te lezen; alle voorwaarden die gesteld worden aan de radioprogramma’s die op specifieke kavels te horen zijn. De cijfers liegen er niet om; vergunninghouders hebben getekend voor flinke percentages van de uitzendingen tussen 07:00 en 19:00 uur die ‘in het bijzonder gericht zijn op het gebied waarvoor het programma is bestemd’.
Vrijwel overal liggen de percentages hoger dan het wettelijk minimum van 10% dat in artikel 7 van de ‘Regeling aanwijzing en gebruik frequentieruimte commerciële radio-omroep 2003’ vermeld staat. Nu voor wat betreft de dagelijkse realiteit; alle muziek en alle gepresenteerde programmaonderdelen van RADIONL zijn door heel Nederland hetzelfde, alleen de reclameblokken zijn per regio anders.
De tekst ‘in het bijzonder gericht op het gebied waarvoor het programma is bestemd’ is zeker voor meerdere interpretaties vatbaar, dus het is logisch dat hier creatief mee omgegaan wordt. In de radiowereld is het niet gek dat de grenzen van de wet worden opgezocht maar mij lijkt dat we er nu toch wel lang en breed overheen zijn.
Wie mij duidelijk wil maken hoe 1 landelijke playlist en 1 landelijk gepresenteerd programma tegelijkertijd specifiek gericht kan zijn op wel 10 verschillende provincies moet van goede huize komen.
Dekking
Naast de regiogerichtheid heeft artikel 7 van de ‘Regeling aanwijzing en gebruik frequentieruimte commerciële radio-omroep 2003’ een tweede belangrijke eis. De regeling stelt dat een radioprogramma ‘verzorgd wordt door een commerciële omroepinstelling, waarvan alle door haar verzorgde en via omroepnetwerken uitgezonden programma’s tezamen door niet meer dan 30 procent van het aantal inwoners van Nederland kunnen worden ontvangen.’
Nu weer naar de dagelijkse realiteit; RADIONL is in 10 van de 12 Nederlandse provincies in de ether te ontvangen. Ik snap de officiële constructie wel; verschillende onafhankelijke vergunninghouders geven een productieopdracht aan een producent (BRR), en de vergunninghouders bepalen zelf wat er uiteindelijk op de zender komt. Maar we kunnen elkaar toch wel in recht de ogen kijken en stellen dat in de praktijk deze vergunninghouders geen radiomakers (meer) zijn en verworden zijn tot beheerders van hun ‘doorgeefluik’?
Verhuurconstructie
Je maakt mij in ieder geval niet wijs dat deze vergunninghouders allemaal onafhankelijk van elkaar opdracht geven tot productie van exact hetzelfde product. Als je mag stellen dat deze vergunninghouders niet zelf hun eigen programmakeuzes maken, is er dan niet eigenlijk sprake van een verhuurconstructie? En als de dekking van de verschillende vergunninghouders meegerekend wordt in het totaal van RADIONL als omroepinstelling, komt deze zender dan niet ruimschoots boven de 30% uit? Als ik uit mag gaan van het frequentiekaartje dat RADIONL zelf hanteert weet ik het antwoord wel.
Als je kijkt naar de regiogerichtheid en de verbondenheid kunnen we wel stellen dat het vreemd is dat de huidige constructies kunnen blijven bestaan en zelfs kunnen blijven uitbreiden. Als partijen de regels mogen ombuigen betekent dit ook dat er verliezers zijn. Ik zou niet graag in de schoenen staan van bijvoorbeeld Simone FM die voor regionale advertentie-inkomsten moet gaan concurreren met RADIONL dat haar productiekosten kan uitsmeren over 10 provincies.
Om nog maar te zwijgen van de vergunninghouders van de landelijke kavels. Zij betaalden bij de laatste verlenging een vermogen voor hun vergunningen en worden nu geconfronteerd met concurrentie vanuit een partij die via een samenraapsel van niet-landelijke frequenties (die in 2011 ‘gratis’ verlengd werden) een bijna landelijk netwerk gevormd hebben.
Regelgeving
Mij lijkt duidelijk dat er behoefte is aan aanpassing, of liever betere specificatie, van bestaande regelgeving. Zowel op het gebied van regiogerichtheid als aangaande de dekkingskwesties zijn de regels nu nog voor verschillende uitleg vatbaar. Bij een mogelijke aanpassing of specificatie loop je echter meteen aan tegen het feit dat de regelgeving gekoppeld is aan lopende vergunningen. Toch moet er, ook binnen de huidige regelgeving, meer mogelijk zijn om de pluriformiteit, regiogerichtheid en een eerlijke concurrentie mogelijk te maken.
Agentschap Telecom?
Volgens mij ligt de bal bij Agentschap Telecom die keuzes moet durven maken die echte duidelijkheid scheppen en tegelijkertijd ruimte bieden voor realistisch ondernemerschap. Het blijft immers commerciële radio, deze zenders kunnen niet terugvallen op een subsidiepot. Als er niets gebeurt hebben we vrees ik over een paar jaar nog drie niet-landelijke zenders die geen van allen regionaal zijn.
Fred Verkuilen
