Er zijn twee cruciale verschillen tussen het dagelijks leven en radio. Natuurlijk zijn er veel meer verschillen maar dit zijn toch wel de twee meest belangrijke. Het eerste verschil is dat je je in het dagelijks leven kunt veroorloven om saai te zijn, maar op de radio niet. Als je in het dagelijks leven iets tegen iemand verteld wat hem of haar totaal niet interesseert is er niet zoveel aan de hand. Die persoon luistert niet of nauwelijks naar je of loopt weg.
Het ergste wat je misschien kan overkomen is dat die persoon zegt dat je saai bent. Big deal. Je gaat gewoon verder met je leven en zoekt een ander slachtoffer om je saaie, oninteressante verhaal tegen te vertellen. Vroeg of laat vind je waarschijnlijk wel iemand die je verhaal wil aanhoren en het wellicht zelfs interessant vindt. Op de radio kun je je dat niet veroorloven. Als je op de radio namelijk niets te vertellen hebt of iets verteld wat totaal niet interessant is, verlies je luisteraars. Die zoeken een ander radiostation op.
Het tweede verschil is dat op de radio de tijd langer is dan in het dagelijks leven. In het dagelijks leven zouden jij en ik waarschijnlijk wel vijf minuten lang oeverloos over het weer kunnen praten. Ik durf te wedden dat we de tien minuten ook wel halen zonder al teveel moeite. We zouden niet eens door hebben dat we al zo lang aan het praten waren. Zeker als het zou zijn om de tijd te doden bij het wachten op de bus bijvoorbeeld. Als je op een feestje naast iemand zit kun je zelfs de hele avond wel oeverloos over niets praten terwijl de tijd voorbij vliegt. Als je op de radio maar drie minuten oeverloos over het weer praat zal dit voor de luisteraar een kwartier lijken. En als de luisteraar het gevoel heeft al een kwartier naar oeverloos geklets te luisteren zoekt die gegarandeerd een ander radiostation op.
Als alle radiomakers zich dit zouden realiseren zou de wereld al een veel betere plek zijn. Dan zouden we misschien verlost worden van het oeverloos geouwehoer wat met name in veel duo- en trioshows te horen is. Vroeger waren radioshows met meerdere DJ’s/presentatoren het domein van de ochtend maar tegenwoordig vind je ze ook al overdag en in de avond terug. Waarom dat is weet ik niet precies, maar ik denk dat het vooral voor de gezelligheid is en omdat veel radiomakers ervan overtuigd zijn dat duopresentatie iets leuks toevoegt. Wát het precies zou moeten toevoegen is niet altijd even duidelijk en dat is te horen. Het mooiste voorbeeld daarvan is als de ene DJ een krantenbericht behandeld (lees: letterlijk voorleest) en de andere DJ daar in een vlaag van creativiteit “Goh…” aan toevoegt.
Als je een programma doet met meerdere presentatoren zou je toch een idee moeten hebben waar het programma heen gaat. Maar je hoort aan veel duoshows dat het allemaal ter plekke wordt bedacht en dat men wel ziet waar het heen gaat. Misschien ook wel begrijpelijk als je een groot deel van het programma vult met krantenberichten. Ik heb daar regelmatig over gediscussieerd met radiomakers die deze manier van werken “organisch” en “spontaan” noemen: het programma is een gesprek tussen twee of meer mensen wat zich gaandeweg ontwikkeld en juist daardoor “echt” is. Men is als de dood voor een geplande show omdat het dan kunstmatig en niet meer spontaan en organisch zou klinken. “Organisch” is in dit geval nog het beste te vertalen met: “we hebben geen idee waar dit programma heen gaat”. Dit resulteert vaak in ellenlange presentaties die maar door blijven gaan. Het is immers organisch en zoiets moet zich gaandeweg ontwikkelen. Als je het maar de tijd geeft wordt het vanzelf wel wat, toch?
Deze losse manier van werken is typerend voor hoe radiomakers in het algemeen radio maken. Het wordt op gevoel en intuïtie gedaan om maar te voorkomen dat het programma kunstmatig gaat klinken. Maar als je niet precies weet waar je heen gaat, hoe weet je dan of je überhaupt wel ergens heen gaat? Vooral met duo- en trioshows is dat belangrijk, want als je maar ergens over begint te praten weet je nooit waar het heen gaat en loop je het risico dat het nergens heen gaat. En dat camoufleer je niet met lachende sidekicks of een lollig muziekje. Als je dus al besluit om duo-presentatie te gaan doen is het misschien handig om je eens af te vragen of het wel wat toevoegt. “Een gezellige wisselwerking” is meestal een oeverloos wauwelverhaal wat voor de DJ’s zelf wel leuk is, maar voor de luisteraar – inderdaad – niet meer dan een oeverloos wauwelverhaal. Bij sommige duo- en trioshows is het zelfs net alsof men niet eens doorheeft dat er ook nog luisteraars zijn.
Maar hoe doe je dan wel een duoshow? Als wisselwerking echt de kracht is van een duoshow zouden de karakters ervan ook meer uitgediept moeten worden. Maar je krijgt geen wisselwerking als de karakters onduidelijk zijn en geen diepgang hebben. Dan is een duoshow niet meer dan twee mensen die een aantal items doen met hier en daar wat grappen en nieuwsberichten. Wat dat betreft kan radio nog veel van comedyseries en zelfs soaps leren. Daarin vindt echte wisselwerking tussen de verschillende karakters plaats omdat ze herkenbaar en duidelijk zijn en iets van zichzelf tonen. David Letterman heeft op tv ooit eens uitvoerig verteld over de problemen die hij had om kabel-tv thuis geïnstalleerd te krijgen. Howard Stern ging zelfs zover om alle ellende rondom zijn echtscheiding op de radio te bespreken. Op die manier wordt een programmamaker een karakter waarin luisteraars (iets van) zichzelf kunnen herkennen.
Ik hoop van harte dat je zo min mogelijk van jezelf in de familie Osbourne herkend, maar dat programma zou saai zijn als de diepgang ervan niet verder ging dan het bespreken van een krantenbericht. The Osbournes is juist interessant door de wisselwerking en relaties tussen de verschillende karakters. Hierdoor ontstaat een doorlopend verhaal waarvoor de kijkers steeds terugkomen: de succesformule van soapseries. Wedden dat een ochtendshow een stuk interessanter wordt als alleen al het nieuws wordt besproken tussen twee uitgesproken personen met een totaal andere mening? Er zijn programmaleiders die vinden dat DJ’s niet over zichzelf moeten praten omdat dat egotripperij zou zijn en de luisteraar daar geen behoefte aan heeft. Maar dat is onzin. Alleen omdat je een DJ bent wil dat nog niet zeggen dat je niet als een mens mag klinken. Ironisch genoeg zijn de meest interessante karakters van een ochtendshow nu vaak de typetjes die door DJ’s worden gedaan.
Jaren geleden had ik eens een discussie met een programmamaker van mijn voormalige radiostation die duo-presentatie in zijn ochtendshow wilde gaan doen. Toen ik hem vroeg wat hij dan precies wilde gaan doen was het antwoord: “Twee mensen die iets aan het doen zijn”. Ik ben bang dat er sindsdien niet zo heel veel is veranderd.
