Liefhebbers van historisch Nederlands popmateriaal kunnen sinds kort hun hart ophalen aan een gezamenlijk project van de VPRO en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, de beheerder van het archief van de publieke omroep. De samenwerking behelst het uitbrengen op cd van concertregistraties van Nederlandse groepen en artiesten die de VPRO vanaf eind jaren zestig maakte. De eerste cd verscheen afgelopen juni, aan de opvolgers wordt gewerkt.
Het idee voor de samenwerking komt van Fonos, de eind 2003 gelanceerde webwinkel annex ‘on line’ muziekarchief van Beeld en Geluid, zegt Oscar Smit. Hij is als samensteller betrokken bij het speciaal voor de gelegenheid in het leven geroepen label 3voor12 Recordings. “Fonos kwam bij de VPRO terecht omdat ik daar het hele muziekarchief in een dik boekwerk in kaart gebracht had. Andere omroepen hebben iets dergelijks niet , die weten soms zelf niet eens welk archiefmateriaal ze bezitten.”
Smit, eerder werkzaam bij platenmaatschappijen en ook actief als muziekjournalist, begon met zijn werk in 1997, vlak voor de verhuizing van de VPRO naar het Hilversumse Mediapark. Bij zijn inventarisatie stuitte hij op dozen met banden die lagen te verstoffen op zolder in de VPRO villa’s aan de ’s Gravelandseweg. “Daar heb ik veel materiaal gevonden, maar het meeste was eigenlijk al elders ondergebracht. Alleen was dat niet zo goed beschreven: als er bijvoorbeeld een festival was geweest ging er een stapel banden naar de fonotheek. Die werden dan gearchiveerd onder de naam van het festival of het radioprogramma waarin ze waren uitgezonden.”
Tot zijn taken hoorde dus het achterhalen van de inhoud. “Iedere producer had zijn eigen systeem van noteren. Dus ben ik oude kaartenbakjes en getypte lijsten en dergelijke gaan uitpluizen. Wanneer ik op een briefje zag dat er op 12 juni 1974 een opname in Paradiso had plaatsgevonden, ging ik in de fonotheek na wat er die dag allemaal opgenomen was. Zo kun je dingen terugvinden.”
Bij zijn vondsten zaten concertregistraties van buitenlandse namen als Pink Floyd, The Byrds en Janis Joplin, maar ook Nederlands materiaal dat maar weinigen anno 2005 met de VPRO zullen associëren zoals opnames van Liesbeth List, Anita Meyer en de Zangeres Zonder Naam. De banden hadden de tand des tijds goed doorstaan, stelde hij vast. “Ik heb banden van veertig jaar oud en die vertonen nog geen tekenen van verval.” Wel is het volgens hem de bedoeling dat Beeld en Geluid het materiaal gaat overzetten op andere (lees: digitale) dragers om het voor slijtage te behoeden.”Zo ver zijn ze daar nog niet. Ik hoop dat ze er ooit nog eens aan toe komen en er het geld voor hebben.”
De inkomsten uit de exploitatie van het materiaal lijken dus goed van pas te komen in de huidige, zeker voor de publieke omroep, ongewisse tijden. Hoewel er bij die exploitatie wel enige beperkingen zijn. Zo mag Fonos zich alleen bezighouden met Nederlands cultuurgoed. Verder vindt de cd-verkoop niet plaats via de reguliere platenhandel, maar via de VPRO Publieksservice en de webwinkel van Fonos.
Commerciële uitbaters van muziekrepertoire zoals platenmaatschappijen houden de ontwikkelingen niettemin goed in de gaten. Zo hebben ze zich al via hun koepelorganisatie NVPI met het project bemoeid. “Waar het op neerkomt is dat ze zich gepasseerd voelen. Neem bijvoorbeeld The Outsiders, daarvan zegt EMI dat die vroeger in hun artiestenbestand zaten. Zij zouden daar veel moeite en geld in hebben gestoken en wij zouden dan nu opeens met de eer gaan strijken wat betreft oude opnames.” En oude contracten met clausules dat de platenmaatschappijen het laatste woord hebben wat betreft het uitbrengen van live-opnames, zijn vaak moeilijk te achterhalen, weet Smit uit ervaring.
De huidige praktijk is beduidend anders. Zo krijgen alle bij de VPRO optredende artiesten en bands keurig een contract. “Daarin staat al jaren hetzelfde, namelijk dat de rechten van de opname bij de VPRO liggen, maar dat de VPRO zonder toestemming van de band er nooit iets mee kan doen. Anderzijds kan ook een band zonder toestemming van de VPRO niets met een opname doen.” Verder is er in de contracten rekening gehouden met het online aanbieden van programma’s als Club 3voor12, de wekelijkse live-uitzending vanuit de Desmet Studios in Amsterdam op 3FM. “Dat staat er ook in, dat de opnames niet-downloadbaar op internet komen te staan. Daar moeten ze het dan maar mee eens zijn.” Toch zijn bands dat soms niet, heeft Smit ondervonden tijdens zijn werk als producer voor het programma. “Uit mijn ervaring doen sommige bands daar heel moeilijk over, maar als je het goed met ze doorpraat valt het uiteindelijk wel mee.” Hoe heet de soep gegeten wordt hangt natuurlijk ook samen met de status van de betreffende bands. Soms worden de opnames slechts een beperkte tijd online gezet. In een enkel geval speelt een band zonder contract en zet de VPRO het optreden helemaal niet op de site. “Geen gedoe, laat gewoon maar spelen. Maar daarna moeten we natuurlijk ook niet iets met die opnames gaan doen.”
Had Smit, toen hij begon met zijn archiefwerkzaamheden, ook nog een uitlaatklep voor het historische materiaal in programma’s als Muziek Terwijl U Slaapt en Night Train, nu is die mogelijkheid er niet meer. “Op de radio wordt het alleen maar moeilijker voor dit soort dingen.” Met name Radio 2 zou zich volgens hem uitstekend lenen voor oude concertregistraties. Afgelopen zomer toonde de KRO dat ook aan met het uitzenden van live-opnames uit eigen archief van namen als U2, Dire Straits en Eric Clapton. En inmiddels heeft KRO-programmamaker Marc Stakenburg een vast uurtje onder de titel Legendarisch Live op de vrijdagavond op Radio 2. “Het punt is dat de VPRO niet meer op Radio 2 zit. Ergens halverwege de jaren negentig had men zoiets van: ‘wat hebben we daar nog te zoeken?’ En als je eenmaal ergens af bent, dan kom je er niet meer op.” [Peter Bartlema/Radio.NL]
