U bent de weg kwijt in de frequentiesoap. U bent niet de enige. Het verhaal is de afgelopen jaren dusdanig complex geworden, dat steeds meer mensen de weg kwijt zijn geraakt. De komende dagen zal er daarom een overzicht verschijnen van de gebeurtenissen van 1987 tot heden, opgesplitst in korte delen. Lees een overzicht van de oorlog rond de etherfrequenties.
Voor 1987
Iedereen heeft wel eens gehoord van de zeezenders. De beroemde en beruchte periode waarin commerciële radiozenders vanaf zee de concurrentie aangingen met elkaar en met het sterk verzuilde publieke bestel. Veronica, Noordzee en nog velen anderen wisten binnen korte tijd een enorme populariteit te vergaren onder de luisteraars in Nederland en daarbuiten. Dat was de overheid een doorn in het oog, aangezien het publieke bestel flink te lijden had onder dit succes. En toen kwam daar een kans: Veronica pleegde een aanslag op een concurrent. Dat was het begin van het einde. De overheid had eindelijk een stok om mee te slaan. Het werd verboden om vanuit Nederland een zeezender te runnen, wat de facto commerciële radio in Nederland onmogelijk maakte. De zeezenders moesten het publieke bestel in. Lange tijd bleef het vervolgens stil op het commerciële front, afgezien van de vele piraten. De overheid claimde dat commerciële radio in Nederland ook helemaal niet mogelijk was aangezien er geen etherfrequenties voor beschikbaar waren.
1987: U-bocht
Het fenomeen commmerciële radio liet dus weinig van zich horen, tot 1987. Door de opkomst van de satelliet kwamen er ongekende mogelijkheden beschikbaar voor pioniers. Er kon namelijk een signaal vanuit een omringend land richting Nederland worden gestuurd door het via een satelliet te laten verlopen. In razend tempo kwamen er allerlei zenders beschikbaar via het nieuwe ‘medium’. In Engeland begon Sky TV met het opbouwen van een enorm imperium, dat tegenwoordig miljoenen klanten heeft met betaal TV. Ook in andere landen zette de satelliet de deur open naar nieuwe zenders. Want: er was een mogelijkheid om de lokale wetgeving te omzeilen.
Alhoewel commerciële radio en televisie in Nederland verboden waren, was dat niet overal in Europa het geval. Slimme zakenlui bedachten vervolgens een doeltreffende truc: de U-bocht constructie. De Nederlandse wetgeving was te omzeilen door in het buitenland, bijvoorbeeld Luxemburg en Italië, een vergunning aan te vragen en officieel vanuit dat land uit te zenden. Via de satelliet kon het signaal vervolgens naar de Nederlandse kabelnetten worden verzonden, waar het voor de kijkers en luisteraars beschikbaar kwam.
De eerste commerciële zenders deden al snel hun intrede in Nederland. Eerst Cable One (bestaat niet meer) en Radio 10. Sky Radio volgde al snel. Radio 10 zond via Italië uit; Sky via Engeland. Er wordt van alles aan gedaan om het nieuwe fenomeen, dat in korte tijd zeer populair wordt, een halt toe te roepen. Met Cable One lukt dat. Met Sky en Radio 10 niet. Niet lang daarna begon ook de eerste commerciële TV-zender in Nederland: RTL Veronique. Ook TV10 deed een poging, maar mocht van de rechter de Nederlandse kabelnetten niet op. RTL Veronique mocht dat wel, door een briljante zet: zend op een incourant tijdstip een half uurtje een Luxemburgs programma uit. Hierdoor was RTL officiëel een niet-Nederlandse zender en waren er geen bezwaren tegen kabeldoorgifte.
Hiermee was uiteindelijk het hek van de dam. De overheid kon niets meer doen tegen het fenomeen commerciële omroep. Terwijl de commerciële radiostations Radio 10 en Sky Radio boven verwachting goed presteerden (en kabelradio in hoog tempo ontwikkelden), zagen ook andere partijen de potentie van commerciële radio. Het pad was door Radio 10 en Sky Radio grotendeels geëffend voor nieuwkomers in de markt. De publieke omroep zag de concurrentie met lede ogen aan. De overheid probeerde dan ook uit alle macht de opkomst van commerciële radio tegen te houden.
1990-1994
Naarmate er meer stations kwamen nam ook de druk toe op de overheid om de etherfrequenties die ongebruikt bleven uit te gaan geven voor commercieel gebruik. De regeringen beweerden altijd dat er geen ruimte was voor commerciële radio op de AM en FM-band, maar er waren wel zogenaamde ‘restfrequenties’, die op de plank lagen maar niet werden gebruikt. Ondertussen besluit de overheid ook om het verbod op commerciële radio op te heffen (1992). Er was immers toch geen houden meer aan. De radiostations zijn vanaf dat tijdstip als paddestoelen uit de grond geschoten. Stations als Radio 538, Radio Noordzee Nationaal en Classic FM startten allemaal in deze periode. Later kwamen er ook andere zenders, zoals Kink FM, New Dance Radio (tegenwoordig ID&T Radio), Holland FM (via (Hitradio) Veronica (FM) nu Yorin FM), Q-Radio (later Q the Beat, zend niet meer uit) en het geflopte Kikker Radio.
Onder druk van de radiostations besluit de overheid te gaan experimenteren met commerciëele radiostations in de ether. Dit gebeurt slechts op zeer beperkte schaal: stations als Sky Radio, RTL Radio en Radio 10 krijgen een aantal kleinere FM-frequenties toegewezen. Uiteindelijk komt er een verdeling van de restfrequenties, middels een vergelijkende toets (1993). Deze toets staat al snel bekend als dubieus. Zo heeft de commerciële zender Classic FM een FM-netwerk gekregen nadat de zender al tijdens de procedure heeft beloofd jazzmuziek uit te gaan zenden. Ook Radio Noordzee Nationaal, dat Nederlands product uitzendt, wordt op de FM band toegelaten. Op de AM-band mogen Holland FM, Radio 10 Gold en een nieuwzender van Quote het gaan proberen. Populaire zenders als Radio 538 en Sky Radio vallen buiten de boot, zo werd begin 1994 bekend gemaakt. Beide zenders laten het er niet bij zitten en beginnen een juridische procedure. Met succes.
1995
De vergelijkende toets wordt genadeloos onderuit gehaald door het College van Beroep voor het Bedrijfsleven. Mede doordat Sky en 538 in samenwerking met Nozema een aantal vrije frequenties hadden gevonden (103.0 FM vanuit Lelystad, van Radio 1, diende geen doel en was dus vrij; 100.7 FM kon worden vrijgemaakt door de regionale omroep van Utrecht over te zetten naar de 100.1 FM. De 100.7 FM stond internationaal gecoordineerd op 100kW en had daarmee een veel groter potentieel bereik dan de 100.1 FM. Via de wisseltruc kwam er aldus een forse frequentie vrij voor een commerciële omroep). Beide stations startten vervolgens medio 1995 kort achter elkaar met etheruitzendingen. Radio M sputterde wat tegen omdat men niet van frequentie wilde wisselen. Ook Radio 1 en in het kielzog Nozema begonnen tegen te sputteren tegen de frequentie van Radio 538. Echter, ze verloren die procedure. Radio 538 ging nog diezelfde avond via de ether uitzenden. Dit tot verbazing van de luisteraars, die niet van te voren waren geinformeerd door de NOS over de op handen zijnde frequentiewijziging.
Na dit hoofdstuk bleef het enige tijd relatief rustig rondom de ether. Dit was de stilte voor de volgende storm.
Morgen deel 2: 1996 – 2000
