Op 3 juli dient uiteindelijk een rechtzaak van verschillende partijen (Veronica, ID&T, NRG en anderen) versus de Staat, ondersteund door de zittende partijen. Doel: het tegenhouden van de vergelijkende toets om vervolgens over te kunnen gaan op een definitieve verdeling.
Omdat alle 95 rechtzaken gebundeld werden behandeld, duurde de zitting lang. Tijdens de zitting werd wel duidelijk dat de NOS de Radio 1 truc had herhaald met Radio 2 in Zuid-Limburg. Ook daar was er plotseling een dekkingsgat en ook daar moest dat worden opgelost middels een commerciële frequentie.
De rechtbank oordeelde drie weken later. Dit oordeel was verrassend: de rechter veegde niet alleen de vergelijkende toets van tafel, maar gelaste direct een veiling. Het oordeel leidde tot ongekende blijdschap bij de nieuwkomers met geld. De zittende partijen kregen een enorme dreun te verwerken, aangezien vrijwel niemand dit aan had zien komen. Dat de vergelijkende toets van tafel zou gaan was gedeeltelijk ingecalculeerd, dat de rechter direct een veiling zou gelasten niet. De uitspraak slaat dan ook overal in als een bom, niet in de laatste plaats bij de politiek.
Het nieuwe Kabinet Balkenende voelt echter helemaal niets voor een veiling en toont zich inventief. Immers, de rechter volgt de wet. Dus heeft het kabinet de wet (frequentiebesluit) gewijzigd. Dit kan overigens zonder toestemming van de Tweede Kamer.
Aldus had het Kabinet de rechter een hak gezet. Door het frequentiebesluit aan te passen, was een veiling niet meer wettelijk gezien de eerste keuze bij een verdeling van (radio)frequenties. De rechtbank in Rotterdam moest dan ook bakzeil halen; in een vonnis draaide rechter Simons zijn eerdere besluit weer terug. De veiling was wederom van de baan. De magistraat liet wel een ander onderdeel van zijn vonnis staan: de frequenties moesten op 1 juli 2003 in gebruik kunnen worden genomen.
Op dat moment is al duidelijk dat het Kabinet van plan is om een ‘vergelijkende veiling’ te organiseren. Er zou een vergelijkende toets komen waarbij het financiële bod een belangrijk component zou zijn, zo stond te lezen in het strategisch accoord. Eind 2002 werd duidelijk dat het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen het plan al gedeeltelijk had uitgewerkt. Afgezien van een clausulering van de te verdelen pakketten (5 van de 9 landelijke FM-kavels), zouden deelnemers worden beoordeeld op programmatische inhoud en het bedrijfsplan. De verdere uitwerking van dit plan is tot op de dag van vandaag onduidelijk, aangezien OC&W dit nog niet gereed heeft.
De Tweede Kamer is niet al te blij met dit voorstel van het Kabinet. Er lijkt geen meerderheid te vinden te zijn voor dit plan. De zaak komt helemaal op scherp te staan door een blunder van Harry Kramer, topambtenaar bij OC&W. Hij fluistert (in de pauze van het debat) staatssecretaris Van Leeuwen in het oor dat hij een motie naast zich neer kon leggen, omdat ‘we’ er wel wat op verzinnen. Op dat moment stond de microfoon van Van Leeuwen nog open, waardoor de hele zaal mee kon genieten van deze opmerking, die compleet verkeerd viel bij de aanwezigen.
De Tweede Kamer reageerde furieus, wat tot gevolg had dat alle Kamerleden gehakt maakten van het plan. Het werd na het debat al snel duidelijk dat het Kabinet van zijn (ram)koers af zou wijken, omdat het huidige voorstel onhaalbaar bleek. Ondertussen lag het complete kabinet Balkenende al op zijn gat, omdat VVD en CDA de stekker uit de coalitie hadden getrokken in verband met een onderlinge gedonder in de LPF.
Opvallend was overigens dat de PvdA, tot dat moment tegenstander van een veiling, plotseling weer voor was. Dit had te maken met het feit dat Wagenaar niet meer in de Kamer zat en haar taken op dit onderwerp waren overgenomen door ex-minister Tineke Netelenbos. Citaat van haar: “Ik zat erbij toen dit onderwerp in het vorige Kabinet werd besproken en het ging alleen maar over de zittende partijen”. Ze doelde hierbij op op het feit dat in 2001 Paars-II wilde veilen, maar dit later terugdraaide.
Het Kabinet koos eieren voor zijn demissionaire geld en kwam met een compromis: er zou een commissie van wijze dames en heren naar gaan kijken. Van Leeuwen onderstreepte dat het om deskundigen zou gaan. De Kamer ging hiermee accoord, waarmee dit onderdeel van de soap met een sisser al leek te gaan lopen.
Uiteindelijk werd bekend gemaakt wie er in de commissie plaats zouden nemen. Tot grote teleurstelling van vooral de partijen die met de huidige opzet van de toets het moeilijk zouden krijgen, zaten er geen inhoudsdeskundigen in de commissie.
Terwijl dit allemaal gebeurde, speelden er nog een aantal andere zaken. Zo was er de aanloop richting de verkiezingen van 22 januari, waar de PvdA rechtstreeks op een koers richting monsterzege zat door de charismatische lijsttrekker Wouter Bos. Balkenende en Zalm gaven aan met elkaar door te willen regeren en de LPF zodoende buiten de deur te houden. De SP leek ook onderweg richting een enorme winst, maar bleek te vroeg te pieken.
De verkiezingsuitslag zorgde voor de tweede politieke aardverschuiving in een jaar tijd. De PvdA verdubbelde bijna, LPF werd verschrompelt. Ook was er geen zetelmeerderheid voor de combinatie VVD en CDA, met als gevolg dat er een ander Kabinet zou moeten komen. Op dit moment zijn het CDA en de PvdA met elkaar in onderhandeling over een centrum-links kabinet. Wat voor gevolgen dit heeft voor de frequentieverdeling is onduidelijk.
Aangezien Netelenbos weer uit de Kamer is, komt er een andere woordvoerder op het frequentiedossier te zitten namens de PvdA. Daarmee kan de positie van de partij (wederom) wijzigen. Bij het CDA verandert er niets: het CDA is een fel tegenstander van een veiling en een warm voorstander van cultuurpolitiek, dat laatste tot grote ergernis van de meeste andere politieke partijen.
Op het juridische vlak bleef het ook donderen. ID&T en Veronica stapten beiden naar de rechter. Veronica wilde een dwangsom voor de Staat maar kreeg deze (nog) niet. Duidelijk is wel dat de rechtbank van Rotterdam onder de leiding van rechter Simons scherp op de zaak zit en dat het Kabinet op zijn tellen moet passen. Daarnaast is er geen enkele partij die terugdeinst voor een juridische procedure. Er wordt ook flink gespeculeerd over de juridische houdbaarheid van de vergelijkende toets voor zover die bekend is.
