See you in court! roepen Amerikanen elkaar toe als ze het ergens niet mee eens zijn. Dit stereotype beeld lijkt ook steeds vaker op Nederlanders van toepassing. NRC Handelsblad becijferde kort geleden dat het bedrijfsleven acht � negen miljard euro per jaar kwijt is aan juristerij als gevolg van de ‘claimcultuur’. Maar bestaat zo´n claimcultuur ook in de omroepwereld? Of is er alleen sprake van incidenten?
Uitzendbureau Columbus Detacheringen uit Bladel kwam in maart in aanvaring met de EO en Andries Knevel. In Knevel op Zaterdag van 13 maart werd het bedrijf beschuldigd van uitbuiting, oplichting en mishandeling van Portugese werknemers. Columbus stapte naar de rechter en kreeg gelijk. De EO en Knevel moesten rectificeren, en de advocaat van het uitzendbureau dreigde met een flinke schadeclaim. In onderling overleg is de zaak inmiddels geschikt.
Hoeveel geld er over tafel is gegaan, wil niemand zeggen. Het is niet het enige akkefietje dat de EO de afgelopen tijd heeft gehad. Zo besloot de omroep onlangs een aflevering van het programma Na de diagnose niet uit te zenden, nadat er met een rechtszaak was gedreigd. In de gewraakte uitzending beschuldigde een vrouw haar grootvader ervan dat hij haar seksueel had misbruikt. Maar volgens familieleden was dat verhaal verzonnen. De familie dreigde met stappen als de uitzending zou doorgaan. De omroep schrapte het programma.
Geen uitzondering
De EO is natuurlijk niet de enige omroep die zoiets overkomt. Neem de NCRV bijvoorbeeld, die naar aanleiding van het tweeluik Verborgen moeders schadevergoedingen moest betalen. Nog kort geleden knipte de NCRV enkele minuten uit een documentaire van Willy Lindwer over collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deze maand in twee delen wordt uitgezonden. Een hoogbejaarde oud-politieman in Groningen en zijn vrouw deden voor de camera antisemitische uitlatingen. Familieleden dreigden met een proces als de uitspraken werden uitgezonden, de NCRV besloot de schaar te pakken.
Dit is maar een willekeurige greep uit de praktijk, het topje van een ijsberg. Maar hoe vaak gebeurt het eigenlijk dat mensen die zich op de een of andere manier benadeeld voelen door een omroep met een proces dreigen of daadwerkelijk naar de rechter stappen? Is er een soort claimcultuur aan het ontstaan? Over het algemeen gesproken lijkt dat in Nederland wel het geval, we stappen vaker naar de rechter dan vroeger. De Rijdende Rechter van de NCRV vaart er wel bij. Maar worden omroepen zelf ook geconfronteerd met steeds meer claims en juridische procedures? Dat blijkt een lastige vraag, ook al omdat er geen centraal punt is dat een goed overzicht over deze problematiek heeft. Elke omroep heeft er wel eens mee te maken gehad, en elke omroep reageert er op z´n eigen manier op.
Naar de rechter
Jurist Alfredo dos Santos Gil van Publieke Omroep heeft de indruk dat er wel vaker dan vroeger met stappen wordt gedreigd. Maar doorgaans blijft het daarbij en loopt de zaak met een sisser af. Heel af en toe wordt een schadevergoeding betaald, maar het gaat meestal om kleine bedragen. Dos Santos Gil zegt er wel bij dat hij lang niet van alle zaken op de hoogte is, omroepen doen dit soort kwesties vaak zelf af. Wel wisselen de Hilversumse juristen ervaringen met elkaar uit. Uiteraard zijn bij deze zaken ook veel juristen van buiten de omroepwereld betrokken. De Amsterdamse advocaat Germ Kemper bijvoorbeeld, die enkele keren per maand voor of tegen een omroep optreedt. In zijn ervaring wordt er meestal wel een compromis gevonden zonder dat de rechter eraan te pas komt. Vaak lukt het hem wel om de betrokken omroep of programmamaker duidelijk te maken dat ongewijzigd uitzenden meer schade berokkent dan aanpassen van het programma of afzien van uitzenden. Ook hij vindt het moeilijk om aan te geven hoe vaak zoiets voorkomt, al heeft hij niet de indruk dat er sprake is van een trend.
Dat wordt bevestigd door een specialist op dit gebied, professor Gerard Schuyt, hoogleraar mediarecht in Leiden en hoofddocent aan het Instituut voor Informatierecht van de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft de gepubliceerde uitspraken onderzocht van rechters en van de Raad voor de Journalistiek over een reeks van jaren. Uit zijn onderzoek blijkt dat er gemiddeld vijf processen per jaar tegen publieke omroepen worden aangespannen. Iets meer dan de helft van de procedures wordt door de omroepen gewonnen. De uitspraken van de Raad voor de Journalistiek geven eenzelfde beeld te zien. Ook Schuyt zegt dat er weinig schadevergoedingen worden uitgekeerd, en als het al zo ver komt gaat het zelden om echt grote bedragen. Meestal gaat het om niet meer dan enkele duizenden euro´s, met als meest spectaculaire uitzondering de Exota-zaak die de VARA enkele jaren geleden verloor. Volgens Schuyt is er wel een hausse geweest toen de reality tv opkwam, en ook Breekijzer Pieter Storms bezorgt advocaten heel wat werk. Hij is trouwens toch een opvallende uitzondering, want uit het onderzoek van Schuyt blijkt dat hij meer zaken verliest dan wint.
Pressie
De EO noemt het schrappen van de uitzending van Na de diagnose een incident. Wel merkt de omroep dat mensen mondiger worden, en al tijdens of vlak na een opname zeggen dat ze bepaalde dingen niet uitgezonden willen hebben. Dat gebeurt vooral als er een conflictsituatie is, zoals de ruzies die in Het familiediner moeten worden bijgelegd. De EO wil meestal wel op verzoeken ingaan, al wordt er eerst nog wel eens stevig gediscussieerd met de betrokken gasten, zegt EO-woordvoerder Martin van Oosten. Een echte claimcultuur bestaat dus (nog) niet, maar de omroepen lijken er wel gevoelig voor te zijn. [Spreekbuis/Radio.NL
