Dagelijks luisteren er miljoenen mensen in Nederland naar hun favoriete radiozender via de FM. Thuis, op het werk of in de auto, overal kan ernaar geluisterd worden. En vandaag is het precies 60 jaar geleden dat de eerste FM-zender officieel in gebruik genomen werd.
De geschiedenis van FM gaat al terug naar 1935. Toen werd de eerste publieke demonstratie van een radio-uitzending via Frequency Modulation, kortweg FM, gegeven. Twee jaar later ging in New Jersey, vlak bij New York City het eerste radiostation van start met uitzenden via FM.
In Nederland duurde het nog bijna 20 jaar voordat er op FM uitgezonden ging worden. Begin 1954 startte de eerste testuitzending van een FM-zender in Nederland. De Nozema startte in dat jaar namelijk met een tienjarenplan waarin Nederland voorzien zou worden van diverse FM-zenders om betere radio-ontvangst mogelijk te maken.
Uiterste zuiden
Op 15 juni 1954 werd de eerste FM-zender officieel in gebruik genomen. Opmerkelijk genoeg stond deze zender niet in de dichtbevolkte Randstad, maar in het zuiden van het land. Bij het plaatsje Hulsberg, tussen Maastricht en Heerlen werd op 97.5 FM een zender aangezet waarop het signaal van Hilversum 1 werd uitgezonden. De FM-zender diende ter ondersteuning van de middengolfzender 746 kHz, die niet goed te ontvangen was in Limburg. Dit in tegenstelling tot Hilversum 2, die naast de middengolffrequentie 1007 kHz nog diverse steunzenders op AM had in onder meer Limburg en Groningen.
De tweede FM-zender die in gebruik genomen werd, was de zender Hengelo op 97.2 FM in oktober 1954. Ook hierop werd Hilversum 1 uitgezonden. Uitgezonden werd er met een vermogen van 1 kW. Hiermee reikte de zender wel 70 km ver. Maar dat was ook niet zo verwonderlijk, want in die tijd was de FM-band nog vrijwel leeg. De derde FM-zender van Nederland stond in Hoogezand en zond uit op 91.8 FM.
Steeds meer zenders
Daarna schoten de nieuwe FM-zender als paddenstoelen uit de grond en kwamen er zenders in onder meer Diever en Irnsum. Daarnaast werd er begonnen met de uitrol van een FM-net voor Hilversum 2.
Door de bouw van hoge zendmasten voor televisie-uitzendingen in onder meer Hoogersmilde, Lopik en Markelo eind jaren ’50 en in de jaren ’60, verhuisden ook de FM-zenders naar deze torens. Hierdoor werden de FM-zenders in Diever en Hengelo verwijderd.
Aanvankelijk liep de FM-band van 87.5 MHz tot 100.0 MHz. Pas in de jaren ’60 werd de band uitgebreid tot 104.0 MHz. Later kwamen hier ook nog de frequenties tot 108.0 MHz bij, de zogenaamde lokale omroepband.
Stereo
Halverwege de jaren ’60 startte een derde landelijke publieke zender; Hilversum 3. En natuurlijk moest ook deze zender via de ether te ontvangen zijn. Kabel was er immers nog niet. Hilversum 3 kreeg, net als Hilversum 1 en 2 de beschikking over zowel FM- als AM-zenders. Ook werden in de jaren ’60 de eerste FM-stereo uitzendingen verzorgd.
De start van Hilversum 4 zorgde voor een dilemma. Er waren namelijk, opmerkelijk genoeg, geen etherfrequenties beschikbaar. En dus moest Hilversum 2 overdag zijn FM-zenders afstaan aan Hilversum 4. Hierdoor was Hilversum 2 tijdens de uitzenduren van Hilversum 4 alleen nog via de middengolf te ontvangen. Later verdween Hilversum 2 helemaal van de FM, een situatie die tot in de jaren ’90 zou duren.
Ruimte genoeg?
Dat er overigens nog voldoende ruimte op FM was, bewezen eind jaren ’70 en in de jaren ’80 de vele etherpiraten. Zenders als Decibel, Hofstad, Centraal, Delta en Keizerstad besloten illegaal op de FM-band te gaan uitzenden. Dit tot groot ongenoegen van de overheid en de publieke omroepen. Met regelmaat van de klok haalde de radiocontroledienst van de PTT dan ook piraten uit de lucht.
Om een einde aan de piratenuitzendingen te maken, besloot de overheid om lokale radio via de ether toe te staan. In veel gemeenten zonden lokale radiostations uit via de kabel. Eind jaren ’80 kregen veel lokale omroepen toestemming om ook op FM in de ether uit te gaan zenden.
RDS
Eind jaren ’80 verscheen er overigens een nieuwe dienst via FM. In 1989 startten de publieke radiostations namelijk met het uitzenden van het Radio Data System, kortweg RDS. Hierdoor kon de naam van de radiozender of omroep in beeld worden gebracht in plaats van de frequentie.
In 1988 maakte Nederland kennis met een nieuw fenomeen: commerciële radio. In eerste instantie via een U-bocht op de kabel. In Nederland was commerciële radio namelijk nog niet toegestaan. Maar begin jaren ’90 wilden de commerciële radiostations ook graag uitzenden via de ether.
Commercieel
Het uitzenden van commerciële radio via de ether werd lange tijd tegengehouden door de overheid. Er zou namelijk geen plek zijn in de ether. Grote onzin natuurlijk. Nederland had in 1984 zelfs nog een aantal FM-frequenties toegewezen gekregen voor een nieuw landelijk FM-net. Opmerkelijk genoeg werd met de bouw van dit net pas in 1989 begonnen en nog opmerkelijker was dat dit net in 1992 in gebruik werd genomen door Radio 1, het voormalige Hilversum 2 die zijn FM-zenders eerder had afgestaan aan Radio 4.
De commerciële radiostations werden in 1993 afgescheept met een paar zwakke FM-zenders. Pas in 2003 kwam er na de implementatie van het Zerobase ruim baan voor commerciële radiostations op FM.
Digitaal
Nu, 60 jaar na de start van de eerste officiële FM-uitzending in Nederland, is de FM-band nog altijd springlevend. En dat zal de komende paar jaar nog wel zo blijven, al staat de digitalisering voor de deur. Radio is namelijk het allerlaatste analoge communicatiemedium. Inmiddels zijn de landelijke publieke en commerciële radiostations ook digitaal via de te ontvangen via Digital Radio+ (DAB+), een van de opvolgers van FM. Later dit jaar volgen ook de regionale omroepen. [Radiowereld.NL]
